De Pronkriders: “Zo mooi mogelijk schaatsen met zo weinig mogelijk energie”

HEERENVEEN - Ze mogen op spiegelglad ‘gehuurd ijs’ rijden op het middenveld van de shorttrackbaan van Thialf. 

Terwijl de langebaanschaatsers aan de buitenkant voorbij suizen, zwieren ze met uiterste concentratie door de magische ijshal: De Pronkriders. ‘Pronkjeride’ of ‘schoonrijden’ is ontstaan rond 1875 en is één van de oudste schaatsvormen in ons land. 

Sinds november 2013 staat schoonrijden op de schaats op de Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Schoonrijdersvereniging De Pronkriders in Heerenveen bestaat sinds 1987.

“Als geoefende tv-kijkers weten we niet beter dan dat langebaan- en shorttrackrijden pas écht schaatsen is. Het is dan ook verrassend dat ‘schoonrijden’ eigenlijk de basis is voor de beste techniek”, zegt Yme Hempenius die in Thialf een dozijn schaatsers instrueert. Ze luisteren intensief en glijden vervolgens ogenschijnlijk moeiteloos over het ijs. Het oogt moeiteloos voor de toevallige toeschouwer, maar er komt heel wat bij kijken, volgens Yme: “We beginnen met inrijden en loskomen en daarna krijgen ze opdrachten. Vandaag moeten ze als eerste ‘rijden met een zo smal mogelijke  inzet’. “Zo mooi mogelijk schaatsen met zo weinig mogelijk energie”, is het doel.

Op de buitenkant schaatsen

Meteen blijkt wat hij bedoelt. Na drie slagen op gang komen, zetten De Pronkriders hun voeten dicht naast elkaar en zetten onmerkbaar af. Lichaam in balans, het been niet te ver vooruit schoppen. Zo glijden ze over het ijs. Ze schaatsen in feite op de buitenkant van de ijzers. Het oogt harmonieus; ze maken prachtige slagen. Dit kan dankzij de ronding van de schaatsijzers tot zes meter. Ter vergelijking: langebaanrijders rijden 21 meter per slag. Het is niet alleen de ronding, maar ook de inzet . Recht naar voren, dan op de buitenkant, overgaan naar de binnenkant, zodat er druk op de schaats is voor de volgende brede slag.

De leden brengen hun eigen schaatsen mee, al heeft de club ook enkele paren om te proberen. Het luistert nauw; zo hebben ijshockeyschaatsen andere ijzers waarmee ze putjes slaan en krassen maken in het ijs. Het shorttrackveld blijft mooi glad dankzij de ‘vriendelijke’ ijzers van de schoonrijders. “Onze schaatsen zijn ronder geslepen, waardoor je langzaam wijkt in plaats van rechtdoor gaat”, legt Yme Hempenius uit. “Het lichaam helt mee, het mag nooit stilstaan. De ijzers zijn conisch van vorm, dus je staat breed op het ijs.”

Natuurijs

Henny Attema is bestuurslid van de club. Henny doet alweer zestien jaar mee aan de wekelijkse trainingen. “It is in leuke ploech, hear!”, zegt ze. “Nije minsken kinne nei in pear kear gewoan mei ride; je wurde der net wurch fan. En it is ek gesellich. Je hawwe fansels it leafste natûriis, mar hjir is it ek noflik riden.”

Destijds waren er geregeld optredens. Bij internationale wedstrijden zwierden De Pronkriders in de pauzes tussendoor in uniforme outfit. Ook bij een officiële opening of vlaggenparade werden ze vaak gevraagd. Maar met het opschroeven van de kwaliteitseisen voor topsport mogen ze het ijs daar niet eens meer op. Er zou eens een korreltje zand op de baan kunnen komen… En het ‘showpak’ versterkte weliswaar de vloeiende bewegingen, maar: “In klederdracht rijden wordt als oubollig ervaren”, meent Yme. Ze hebben nog wel getraind Yme op natuurijs toen het Nannewiid dicht lag. Yme herinnert zich dat de ploeg meteen toesnelde om te helpen bij een botsing tussen ijszeilers. “Terug! Terug! Straks gaan we met z’n allen door het ijs!”, had hij geroepen. Zijn waarschuwing kwam net op tijd. Yme vreest dat een wonder nodig is om ooit weer buiten op natuurijs te kunnen trainen.

Aan de stok

De heren en dames hebben het intussen zichtbaar ‘aan de stok’. Ze rijden in koppels naast of achter elkaar, een stok tussen hen in. Anneke Postma krijgt spierpijn in haar bovenarm. Haar partner leunt nogal zwaar op de stok, die zij in balans houdt. “Even omruilen”, adviseert Yme. De rechterpersoon wordt nu de linkse van het duo. Hierna worden de koppels aanelkaar gesmeed en zeilen er groepjes van vier over de baan om daarna met ‘drie voor’, ‘drie achter’ als zestal verder te zwieren. Enzovoort. Tenslotte beweegt een dubbele rij van zes voor, zes achter, als één formatie over het ijs. Steeds neemt iemand het voortouw, telt af… en dan zwieren ze links-rechts, links-rechts met meehellend lichaam over het ijs. Als kijker wieg je onwillekeurig mee. Het is gewoon ijsballet, dit is kunst!

Buitenkansje op Thialf

Baancoördinator Elly van der Bijl had Sport Fryslan ingeschakeld die Birgitta Knol, procesbegeleider in de sport, benaderde. Deze vond het een interessante opdracht en heeft inmiddels warme gevoelens voor De Pronkriders: “Ze beoefenen een prachtige sport, echt iets als je graag schaatst, fit wilt blijven en van gezelligheid houdt. En veilig bovendien, want je hebt geen last van de snelle hardrijders die voorbij vliegen en je bij een mogelijke val meenemen!” Birgitta noemt het een ‘imago verhaal’ en hoopt met publiciteit het schoonrijden meer bekendheid te geven, liefst met nieuwe instroom als gevolg. Elly van der Bijl: “Tja, met een slinkende groep komt de continuïteit en dus de kostendekking in gevaar. Elke donderdag ijs huren in Thialf loopt in de papieren.”

Gezamenlijk kwamen er plannen, een duidelijke missie (‘samen gezellig ‘ride’), een nieuw logo, meer communicatie naar buiten en leuke acties vanuit de leden. Zo is leden gevraagd eens per maand iemand mee te nemen, die na de les een voucher kan krijgen voor twee gratis proeflessen of een forse korting op de eerste vijf keer. Een mooi buitenkansje voor twijfelaars die graag het ijs op willen maar Thialf als onneembare vesting zien. Elly: “Onze leden zijn ideale ambassadeurs, maar we willen ook tamtam bij schaatsverenigingen in de buurt. En op sociale media, zoals Facebook en Instagram. Uiteindelijk begint alles met lol hebben in het schaatsen. Dan kunnen ook diegenen die het alleen van tv kennen, het eens zelf ervaren. Kom maar meedoen!” 

Door: Alie Rusch