Imponerende theatervoorstelling ‘Door het donker’

SNEEK- Gisteravond is in het Fries Scheepvaart Museum is de theatervoorstelling ‘Door het donker’ in première gegaan. De theatrale voorstelling over de verzetsgroep Lever. De familie Lever, die de kern van de verzetsgroep vormde, woonde in de Tweede Wereldoorlog in één van de panden waar nu het Fries Scheepvaart Museum is gevestigd. Door het donker gaat over de gebeurtenissen rondom de Sneker verzetsfamilie Lever en hun Joodse onderduikers.

In de nacht van 16 november 1943 viel de Sicherheitsdienst hun woning aan het Kleinzand 18 binnen. Het stuk blikt terug op de oorlogsjaren van actief verzet vanuit het geloof en werpt de vraag op: waar vind je de waarheid? Om maar meteen met de spreekwoordelijke deur in huis te vallen, het werd een imponerende voorstelling, niet in de laatste plaats door de aanwezigheid van de familieleden van Lever en Faber, waarvan sommigen heel emotioneel reageerden. Een voorstelling die diep raakt, mede door het ingetogen karakter en prachtige spel van de amateuracteurs die professioneel optraden.

Peter Sijbenga

Door het donker is geschreven door Peter Sijbenga, die als componist en tekstschrijver onder andere werkt voor Tryater. Na afloop van de voorstelling spraken wij met Sijbenga.

“De Tweede Wereldoorlog heeft een behoorlijk lange schaduw, die nu al duurt vanaf 1940 tot aan onze tijd. We hebben steeds meer middelen tot onze beschikking om ons die tijd te kunnen herinneren en terug te halen. We hebben daarvoor alle mogelijke media. Waar ik met dit stuk aandacht voor wil vragen is dat oorlog niet het verhaal is van goed en kwaad, tegenover elkaar. Het is juist het verhaal van goed en kwaad in een bizarre samenloop van omstandigheden die overal door heen stromen. Die én goed bedoelen én de verkeerde dingen doen, ook niet verkeerd bedoelen en soms goede dingen doen. Want oorlog is chaos. Het is niet zoals in films, waar ineens een held op staat en nobel in een camera kijkt met een belerend vingertje en zegt ‘dit mag niet gebeuren en ik ga iets verstandigs doen waardoor het op zal houden.’ Dat is er niet aan de hand. Daarom heb ik ook het personage van de buitenstaander geïntroduceerd. Hij houdt de spiegel voor. Waren die familieleden nu gek of zo? Allemaal heel leuk hoor ‘gereformeerd en het is ons beloofd en de hele handel meer’. Maar wat doe je je vrouw en kinderen aan. Tegelijkertijd de rol van de moeder die vraagt ‘ben je dan een geen idioot die niks doet, in zo’n situatie. Dat maakt het allemaal een stuk minder gemakkelijk om te beantwoorden wat ‘goed’ en ‘verkeerd’ was.”

Geen heldhaftige familie

Grote verdienste van Sijbenga is volgens mij dat hij de familie Lever niet als een heldhaftige familie heeft afgeschilderd. Het gaat in deze voorstelling niet over heldendom en dat wordt vanaf het begin duidelijk, als het stuk letterlijk op de plaats waar het drama zich afspeelde, in wat nu de tuin van het Fries Scheepvaart Museum is, duidelijk. De bezoekers, 100 per voorstelling omdat voor meer geen plaats is, worden in het verhaal gezogen. Meta Lever, de dochter van de familie, komt letterlijk in beeld tijdens de voorstelling. Fragmenten uit een tv-interview, waarbij in mijn optiek nog wel even iets langere tijd van bezinking had mogen plaatsvinden. Over beelden gesproken. Tijdens de voorstelling wordt het publiek ook buiten de grote zaal van het museum, waar het stuk wordt opgevoerd, meegenomen. De videobeelden van de lange gang, waar de Sicherheitsdienst in die bewuste nacht binnen banjerde, versterken de realiteit van toen. Dit is niet zomaar een ‘toneelstuk’! Grote verdienste van deze voorstelling is het ingetogen karakter waar alle spelers hun teksten, de monologen acteren. Niet gespeeld, maar recht uit het hart. Ze doen het stuk voor stuk, met Mayra Hondema, die Rozet IJzerman speelt, in een sublieme hoofdrol. Hoe zij de Jiddische liederen zingt: Prachtig!

Realistisch

Het hele stuk speelt zich af aan de Suupmarkt, waar de familie Leeman woonde. Hoe het allemaal gegaan is, zonder precies te weten ‘hoe het gegaan is’. De wat luchtige scenes over de Elfstedentocht, die het stuk minder (lood-)zwaar maken. Terugblik Amsterdam, waar de Joodse meisjes vandaan kwamen. Hun werk in de huishouding, maar ook de angst van architect Leeman. Vervolgens de monologen en ook de onbetrouwbaarheid van de herinneringen. Het komt allemaal heel logisch en realistisch over, juist omdat er zo ‘naturel’ wordt gespeeld. Het is een goede beslissing om na de première de voorstelling niet meer te onderbreken met een pauze.

Emotioneel hoe de voorstelling zingend door Rozet, Lilian en Meta wordt afgesloten met:

 Eens is dit allemaal voorbij

Komt de zon weer op voor jou en mij

En dan varen we schuitje

En dan drinken we theetje

varen we naar de Overtoom

drinken wij zoete melk met room

Dan zijn we vrij, zijn we eindelijk vrij

Op een mooie dag in mei

Komt de zon weer op voor jou en mij

Eens is dit allemaal voorbij

De regie en artistieke leiding is in prima handen van Lucienne van der Meulen. De cast bestaat uit: Rozet IJzerman (Mayra Hondema); Lilian Bromet (Dinie Visser); Vader Lever (Freek Bokma); Moeder Lever (Henny Wierda); Meta Lever (Lisa Tuinier); Bauke Leeman (Henk van Ee); Anna Leeman (Roos van den Berg); Buitenstaander/bezetter (Chris Marijt) en Violist(Charles Senecal) En vele vrijwilligers, waaronder initiatiefnemer Sietse Wierda (hulde!).

Henk van der Veer