Op bezoek bij vader Jewsewy

Deze zomer zijn ongeveer 250 kerken in Friesland geopend vanwege Tsjerkepaad. Een van deze kerken is het Russisch-orthodox klooster Hemelum. Het klooster heeft zijn plek gevonden in het dorp en omgeving en is allang geen vreemde eend In de bijt meer. Dat was ruim twintig jaar geleden net even anders. Een Russisch-Orthodoxe kerk daar werd eerst toch wel wat sceptisch tegenaan gekeken in Hemelum, maar toen priestermonnik vader Jewsewy aan dorpsbelang vertelde dat het klooster voor de orthodoxe gelovigen bedoeld was en het zeker niet de opzet was om bij de deuren langs te gaan, was men gerustgesteld. Daarnaast vonden de inwoners van Hemelum het ook wel een prettig idee dat de voormalige gereformeerde kerk zijn kerkelijke bestemming bleef behouden.

Misschien was het juist voor vader Jewsewy eerst wel wat onwennig. Van oorsprong is hij socioloog, academisch geschoold, maar ruim dertig jaar geleden ontstond de belangstelling voor de orthodoxe kerk. Samen met zijn broer, twee Friese jongens uit Sneek, trok hij vervolgens richting Polen, om zich gezamenlijk in de orthodoxe kloosters aan de Poolse oostgrens uiteindelijk tot priestermonnik te laten wijden. Toen ze terugkwamen heetten ze vader Onufry en vader Jewsewy. Vader Jewsewy werkte eerst als tweede priester in de parochie van zijn broer vader Onufry in Groningen. Vrij snel daarna kwam er een klooster in het pittoreske Friese plaatsje Hemelum. 

Orthodoxe geloofsgemeenschap opbouwen

Vader Jewswey: “Aanvankelijk wilde ik het liefst in Polen blijven, tussen de orthodoxe gelovigen. Ik kwam in 1998 terug naar Nederland om enkele administratieve zaken te regelen, toen mij werd gevraagd om te helpen in een eventueel te stichten klooster in Hemelum. Maar dit was natuurlijk geen Polen. Ik kwam in een omgeving van protestanten, katholieken en niet-gelovigen en dat is een heel andere atmosfeer. We moesten hier min of meer een orthodoxe geloofsgemeenschap opbouwen.” Nadat hij van de bisschop in Polen de zegen kreeg, kon Jewswey aan de slag. 

Veel onderweg

Aartsbisschop Simon van Nederland en België kwam zelf in 2001 uit Brussel naar Hemelum om het klooster in te wijden. Sindsdien is het een orthodox klooster. Vader Jewsewy woont en leeft in het klooster en heeft daar in de voormalige consistorie zijn ‘cel’, wat zijn woonruimte is. Daarnaast is hij tweede priester van de orthodoxe kerk in Groningen en eerste priester (en oprichter) van de parochies in Leeuwarden (sinds 2009) en Zwolle (sinds 2017). Voor pastorale zaken is hij dus ook veel onderweg. Verder is hij nog lange tijd gevangenis-pastor geweest voor de orthodoxe gedetineerden. “Maar voor dat werk bereikte ik de pensioengerechtigde leeftijd en moest daarmee stoppen”, vertelt de inmiddels 68-jarige vader Jewsewy.

Pracht en praal
Het klooster is het gebouw van de voormalig gereformeerde kerk in Hemelum en dateert uit 1899. De Russisch-orthodoxe pracht en praal is in het kerkgebouw volop aanwezig. Iets wat bezoekers niet direct verwachten en als aangenaam verrassend wordt ervaren. Volgens vader Jewsewy komt dat omdat de protestantse kerken vrij sober zijn ingericht. Het interieur van het klooster kenmerkt zich door een iconenwand met prachtig houtsnijwerk. De iconen verwijzen onder meer naar de heilige St.Odulphus en hebben Friestalige onderschriften. De ‘memmetaal’ wordt dus niet vergeten. In het gebouw zijn al diverse aanpassingen geweest. Zo is er een wand aangebracht, waardoor het kerkgedeelte en de entree van elkaar gescheiden zijn. Achter de iconenwand bevindt zich het altaar en op de plek waar vroeger de kraak was, is nu een gastenverblijf en ook een kleine bibliotheek. 

Het Odulphushuis
Sinds 2019 behoort de aangrenzende oude pastorie ook bij het klooster. Deze pastorie heeft de naam Odulphushuis gekregen. Het Odolphushuis biedt momenteel plaats aan een Oekraïens vluchtelingengezin. 

Over de oorlog in Oekraïne vertelt vader Jewsewy dat de orthodoxe kerk er voor alle orthodoxe gelovigen is. “Wij prediken vrede en het maakt geen verschil of je uit Rusland, Oekraïne, Polen, Servië, Turkije of waar dan ook vandaan komt. Ik merk wel dat door de oorlog op Oekraïens grondgebied en de opvang van Oekraïense vluchtelingen de aandacht voor de orthodoxe kerk sterk is toegenomen. We hebben het drukker gekregen. Bijvoorbeeld door het leiden van een aantal uitvaartdiensten van Oekraïners die tijdens hun verblijf in Nederland zijn overleden. Ook dat hoort erbij.” 

In zee verdwenen
De heilige St. Odolphus vormt een belangrijk onderdeel van de geschiedenis in de directe omgeving en dat is ook in het klooster terug te vinden. De monnik Odolphus werd in de negende eeuw naar Friesland gezonden om de afvallige Friezen opnieuw te bekeren tot het christendom, een taak die door missionarissen als Willibrord, Bonifatius en Liudger niet kon worden volbracht. Odolphus reisde per schip naar Stavoren waar hij het Sint-Odolphusklooster stichtte. Het klooster heeft bestaan tot de vijftiende eeuw en is toen door de vele stormen in zee verdwenen. De kloosterlingen trokken vervolgens naar het hoger gelegen Hemelum om een nieuw klooster te stichten onder de naam de ‘St. Odulphusabdij van Stavoren te Hemelum’. Bij de aanleg van de rondweg zijn bij Hemelum bij opgravingen, nog restanten van een vroegere kloosterboerderij gevonden.

Het huidige Russisch-orthodox klooster is gewijd aan de Heilige Nicolaas van Myra (4e eeuw), net als het vroegere Sint-Nicolaas nonnenklooster dat van de twaalfde eeuw tot aan het begin van de vijftiende eeuw in Hemelum heeft gestaan en onderdeel uitmaakte van de St. Odulphusabdij.

Odulphus bedevaart 

Het Russisch-Orthodox klooster organiseert al vanaf 2007 de Sint Odolphus bedevaart die jaarlijks op 12 juni, de feestdag van de heilige Sint Odulphus, plaatsvindt. De  bedevaart begint op het IJsselmeer op de plaats waar zich de voormalige St.Odulphusabdij bevond. Hier worden bloemen in het water gelegd ter nagedachtenis aan monniken die hier enkele eeuwen gebeden en geleefd hebben. Vervolgens wordt er koers gezet naar de haven van Hemelum waar het gezelschap in processie naar het Russisch-orthodox klooster gaat. Daar wordt een dienst gehouden. ‘s Middags gaat het te voet in processie naar de Rooms-katholieke Sint Odulphuskerk in Bakhuizen. Naast de afsluitende dienst, wordt het reliek van de Heilige Sint Odulphus vereerd, dat in deze kerk wordt bewaard. 

Toeristische attractie 

Het klooster in Hemelum trekt jaarlijks vele belangstellenden en toeristen. Het klooster is onderdeel van het Odolphuspad, een thematische wandel-/pelgrimsroute van 260 kilometer door de Friese Zuidwesthoek die vertelt over de geschiedenis van de kloostertijd en de kerken. Daarnaast is er de panelenroute ‘In de voetsporen van Odolphus’ met informatie op plaatsen die verwijzen naar de voormalige St.Oldophus Abdij van Stavoren. Een van deze panelen bevindt zich naast de ingang van het klooster. 

Vader Jewsewy is nog altijd blij met de interesse voor het klooster. Er komen zelfs veel buitenlandse toeristen. “Laatst hadden we nog Brazilianen en Canadezen op bezoek”, vertelt hij. “Die komen met het cruiseschip Boat & Bike vanuit Amsterdam naar Stavoren om vervolgens al fietsend de omgeving te verkennen. En op zaterdagmiddag tijdens Tsjerkepaad zijn er gemiddeld toch altijd wel zo’n twintig tot dertig belangstellenden. Mooi natuurlijk, maar het belangrijkste is wel dat het klooster dé plek van de diensten en ontmoetingsplaats blijft voor de orthodoxe gelovigen.”

Tsjerkepaad duurt nog tot zaterdag 10 september. Het Russisch-orthodox klooster is gevestigd aan de Buorren 18 te Hemelum.

Tekst en foto’s: Ynte Dragt